Noten hoofdstuk 1

Voorwerk  Hoofdstuk 1  Hoofdstuk 2  Hoofdstuk 3  Hoofdstuk 4  Hoofdstuk 5  Hoofdstuk 6  Hoofdstuk 7 

Ja maar zó had ik het niet in gedachten

Pagina 23. Beschrijving gehele eerste actie is gebaseerd op
1) orders en verslagen van de eerste t/m de vierde actie van het DST en op de orders voor de vijfde actie. In: Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH), Den Haag, H.J. de Vries, inv. nr. 540.
NIMH, Collectie De Vries: Operationeele orders en Patrouilleverslagen van

  • No.1, eerste actie (11 december 1946, aanvang 04:00 uur);
  • No. 2, tweede actie (13 december 1946, aanvang 00:00 uur);
  • No. 3, derde actie (15 december 1946, aanvang 03:00 uur);
  • No. 4, vierde actie (17 december 1946, aanvang 00:00 uur);
  • Bevel voor actie voor de vijfde actie (19 december 1946, aanvang bij dagaanbreken);

2) 90 getuigenverklaringen over de acties in een tweetal archieven van het Nationaal Archief, te weten NL-Ha-NA, Justitie/Excessen, 2.09.95, inventarisnummer 86 en Nl-HaNA, 2.09.19, Krijgsraden te Velde, inv.nr. 182;

3) Gesprekken en interviews (1999-2015) met Herman, Wim, Peter en Hay;

4) rapport-Van Rij-Stam, 1954;

5) rapport-Enthoven, 1948, met name p. 25-26;

6) Massacre in Macasser. The Dutch colonial army clears up Republican Indonesians. Estimated 30.000 Indonesian civilians murdered. Document van de Republiek Indonesië over het optreden van het Nederlandse leger en met name Westerling op Zuid-Celebes 1946-1947. NIMH, H.J. de Vries, inv.nr. 545;

7) drie verklaringen van Westerling voor het Hoog Militair Gerechtshof in 1947 (zonder datum) en op 6 juli 1949. Nationaal Archief, Den Haag, Ministerie van Jusatitie: Archiefbescheiden Onderzoek naar Excessen in Indonesië, nummer toegang 2.09.95, inventarisnummer 86;

8) Andere Tijden, Celebes 1 en 2, regie Erik Willems. NPS, 11 en 18 januari 2007. http://www.npogeschiedenis.nl/andere-tijden/afleveringen/2006-2007/Celebes-deel-1.html; http://www.npogeschiedenis.nl/andere-tijden/afleveringen/2006-2007/Celebes-deel-2.html;

9) verklaring van R.P.P. Westerling in Achter het Nieuws op 30 juni 1969;

10) een persoonlijk door Westerling opgestelde biografie, collectie Westerling
Westerling, De Eenling en Mijn mémoires.

Pagina 23 alinea 2. Cf patrouilleverslag eerste actie. NIMH, Collectie De Vries, 10-11 december 1946.

Pagina 24. Brief van Piet Hidskes, Polonia, d.d. 10 oktober 1946.

Pagina 24. Brief van [AFGESCHERMD], gedurende de Celebes-acties commandant van de commandostaf, 14-3-1999.

Pagina 25. Interview Gerrit, 24 november 2003, door Erik Willems.

Pagina 25. Een penghoeloe is een soort hoogste leider van moskee, een eerste voorganger.

Pagina 26. Rapport uitgebracht door de bij besluit van de Luitenant Gouverneur-Generaal van 9 April 1947 no. 3 ingestelde Commissie tot onderzoek van de ongeregeldheden in Zuid-Celebes gedurende het tijdvak December 1946-Februari 1947 en de daartegen genomen maatregelen. Hierna: rapport-Enthoven. Collectie Lambers. Ook in: KITLV, H1284, inv. nr 155.

Pagina 26. Herinneringen van diverse oud-commando’s over de aankomst in de haven van Makassar.

Pagina 26. Gesprek Wim, 11 maart 1999. Letterlijk: ‘Zo kwamen wij op Celebes aan. In Makassar lagen de straten vol lijken. Niemand ruimde die mensen op. Sommige lagen er dagen.’

Pagina 26, toespraak Westerling. Toespraak deels samengesteld uit diverse bronnen van de eerste actie, o.a. Gesprekken en interviews met oud-commando’s, publikaties van Westerling (De Eenling, Mijn mémoires), getuigenverklaringen van Indonesische ooggetuigen zoals weergegeven in Massacre in Macasser. In: NIMH, H.J. de Vries, inv.nr. 545. Verklaringen van Westerling voor het Hoog Militair Gerechtshof. In: NL-HaNA, Justitie/Excessen, 2.09.95, inv.nr. 86. Details over moorden uit Rapport-Van Rij-Stam, uitgetikte versie p. 10. Toespraak van Westerling opgebouwd uit diverse getuigenverklaringen van verschillende acties in NL-HaNA, Justitie/Excessen, 2.09.95, inv.nr. 86, en Westerlings publikaties De Eenling en Mijn Mémoires.

Pagina 27. Namen van naar voren geroepen personen zijn niet feitelijk, maar komen overeen van personen die in het gebied rond Makassar door het Nederlands bestuur werden gezocht vanwege hun samenwerking met Wolter Mongisidi en hun medewerking aan rampok en terreur. Zie NL-HaNA, 2.13.132, Strijdkrachten Nederlands-Indië, inv.nr. 1671. Citaten zijn gereconstrueerd. Woorden van kepala Goesoeng, die bij de tweede actie naar voren geroepen werd, letterlijk, conform verklaring Hamzah, NL-HaNA, Justitie/Excessen, 2.09.95, inv.nr. 86.

Pagina 27 ev. Toespraak en ondervraging door Westerling cf. zijn eigen verklaringen, o.a. 6 juli 1949 voor Hoog Militair Gerechtshof. NL-HaNA, Justitie/Excessen, 2.09.95, inv.nr. 86. Namen van nationalisten, aanklachten en verblijfplaatsen van Wolter Mongisidi geconstrueerd uit , Strijdkrachten Ned.-Indië, 2.13.132, inv.nr. 1671. Citaten niet letterlijk. Kepala Goesoeng werd bij tweede actie naar voren geroepen cf verklaring Hamzah in NL-HaNA, Justitie/Excessen, 2.09.95, inv.nr. 86.

Pagina 27. Moord op twee rechercheurs uit Rapport-Enthoven.

Pagina 28. Interview met Peter door Erik Willems, 29 juni 2004.

Pagina 28. Tandenborstels opgeslagen in kampong Djongaya, naast de woning van Rotinsulu. Strijdkrachten Ned.-Indië, 2.13.132, inv.nr. 1671.

Pagina 30. Interview Herman, door Erik Willems, juni 2004.

Pagina 30. Interview Gerrit [AFGESCHERMD], 2004, door Erik Willems.

Pagina 32. Interview met Hay, door Erik Willems, 16 mei 2006.

Pagina 32. Het DST arriveerde op Celebes op 5 december 1946. De acties duurden van 11 december tot 21 februari 1947. het DST vertrok op 5 maart 1947 en landde op 23 maart 1947 in Tanjung Priok, Batavia.

Pagina 32. Gesprek Hay, 13 april 2003.

Pagina 32. Gesprek Wim, 9 februari 1999.

Pagina 32. Gesprek Herman, juni 2004.

Pagina 33. Gesprek Peter, 29 juni 2004.

Pagina 33. Gesprek Hay, 13 april 2003.

Pagina 33. Gesprek Herman, 20 augustus 2003.

Pagina 33. Gesprek Herman 2 augustus 2013.

Pagina 33. Gesprek Wim, 11 maart 1999.

Pagina 33. Gesprek met Hay, 13 april 2003.

Pagina 33. Gesprek met Herman, 30 augustus 2013.

Pagina 34. Gesprek Peter, 29 juni 2004.

Pagina 34. Gesprek Wim, 8 juli 2003.

Pagina 34. Gesprek Wim, 11 maart 1999.

Pagina 35. Rapport-Van Rij-Stam.

Pagina 34-35. Beschrijvingen Indonesische terreur in de rapporten van Van Rij-Stam en Enthoven.

Pagina 35. Verklaring Westerling z.j. en 6 juli 1949 voor Hoog Militair Gerechtshof. NL-HaNA, Justitie/Excessen, 2.09.95, inv.nr. 86.

Pagina 35. Begin november 1946 worden ir. Dohmen en ir. Provoost neergestoken tijdens een inspectie van een steenbakkerij-complex te Karoewisi (in omgeving Makassar). Provoost overleeft, Dohmen overlijdt. In: rapport-Enthoven, p. 27. Westerling verklaart zelf in 1947: ‘Vervolgens zijn de 32, als schuldig aangewezen personen, op 3 na, door een vuurpeloton neergeschoten. De 3 overblijvenden zijn, op de grond zittend, doodgeschoten, o.a. de moordenaar van Ir. Dohmen, die op laffe wijze deze man had vermoord en nu zelf ook op laffe wijze werd afgemaakt, nl. door een schot van achteren in het hoofd terwijl hij wegliep. De 3 laatstgenoemden heb ik zelf doodgeschoten.’ In: NL-HaNA, Justitie/Excessen, 2.09.95, inv.nr. 86

DSTpatrouilleverslag no. 1. In NIMH, collectie H.J. de Vries, 540.

Pagina 36. Elementen van de toespraak samengesteld uit getuigenissen en verklaring Westerling zelf.

Pagina 36. Verklaring Inspecteur van Politie Pottger. In NL-HaNA, Justitie/Excessen, 2.09.95 inv.nr. 86.

Pagina 36. DST patrouilleverslag no. 1. In NIMH, collectie H.J. de Vries, 540.

Pagina 37. B.J. Lambers verklaart op 1 augustus 1949 voor het Hoog Militair Gerechtshof in Batavia ten overstaan van raadsheer Paardekooper: ‘Op grond van wat de pg van verschillenden betreffende zijden vernam, had hij de overtuiging, dat Westerling met veel intuïtief, kalm overleg, rechtvaardigheidszin en zelfbeheersing te werk ging.’ Verklaring B.J. lambers in NL-HaNA, Justitie/Excessen, 2.09.95, inv.nr. 86.

Pagina 37. DST patrouilleverslag no. 1. In NIMH, collectie H.J. de Vries, 540.

Residentie Zuid-Celebes, Politiek Verslag over het tijdvak 1-15 December 1946, p. 3. NL-HaNA, Netherlands Forces Intelligence Service [NEFIS] en Centrale Militaire Inlichtingendienst [CMI], nummer toegang 2.10.62, inventarisnummer 1338.

Pagina 37. Tegen het woord 'neerleggen' maakte Van Mook eind 1947 bezwaar. ‘Het heeft de aandacht van de Luitenant Gouverneur-generaal getrokken, dat in de berichtgeving, uitgaande van onder uwe Excellentie’s stande militairen en daaronder resorterende instanties ten aanzien van het doden van Indonesische tegenstanders herhaaldelijk de term ‘neerleggen’ wordt gebruikt. Zijne Excellentie acht het gebruik van bedoeld woord, dat aan de jacht-tereminologie is ontleend, met betrekking tot mensen onwaardig en derhalve ongewenst.’ Van Mook verzoekt aan legercommandant Spoor een andere terminologie te gebruiken. Een ijverige ambtenaar noteert met potlood op de brief bij het woord ‘neerleggen’: ‘De juiste jagersterm is “zakken”.’ Brief van 3 November 1947. NL-HaNA, NEFIS en CMI, 2.10.62, inv.nr. 2957.
Pagina 38. Diverse getuigenissen verschillen over de vraag wie nu executeerde.

Pagina 38. interview Hay, 12 april 2006.

Pagina 38. interview Peter, 29 juni 2004.

Pagina 38. interview Herman, juni 2004.

Pagina 38. Debat op Twee, NPO2, 15 december 2012.

Pagina 38. Twee personen beweren later niet in staat een getuigenis af te leggen:  Stufkens en politie-inspecteur De Leeuw, resp,. met als argument dat ze hun behoefte moesten doen en het actieterrein al eerder hadden verlaten. cf. Van Rij-Stam en hun getuigenissen in NL-HaNA, 2.09.95, inv.nr. 86.

Pagina 38, 'Godverdomme, ophouden met vuren' is een uitspraak van J.B. Vermeulen tijdens vuurpaniek van Galoeng-Lombok, volgens verklaring van opperwachtmeester Schultz in NL-HaNA, Justitie/Excessen, 2.09.95, inv.nr. 86.

Pagina 39. Uitspraak Westerling tegen zijn staf in aanwezigheid van Hay aldus Hay zelf. Letterlijk zou er gezegd zijn: ‘Jij mij een betere methode geven, ik die uitvoeren.’ Gesprek Hay, 13 april 2003.
Pagina 39. Brief van mijn vader, gedateerd Makassar, 3-1-1947.