Voorwerk Hoofdstuk 1 Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 5 Hoofdstuk 6 Hoofdstuk 7
Pagina 40. NIMH, H.J. de Vries, inv.nr. 540, HGOB, Operationele orders no. 2. Patrouille-verslag no. 2. Neergeschoten vrouw is niet in verslag opgenomen, aantal doden wel.
Pagina 41. Abdul Latip, cf. NIMH, H.J. de Vries, 540.
Pagina 41. NIMH, H.J. de Vries, inv.nr. 540, HGOB, Patrouille-verslag no. 2.
Pagina 41-42. Uitspraak fictief, geïnspireerd door openingszin van Afscheid van de Koloniën van H.J. van Galen Last, p. 22.
Pagina 42. 1 januari 1989, vliegbasis Woensdrecht. Zie: http://www.vredesbeweging.nl/archief/tka02/koning7.html
Pagina 42. Gesprek Harry Burgers, Nijmegen 29 augustus 2015.
Pagina 43. Herinnering van Piet Hidskes, verteld in de jaren 80.
Pagina 43. Brief van Geert Hidskes aan zijn ouders over zijn keuze voor het katholicisme, Millingen 22 juni 1904. Collectie auteur.
Pagina 43. Ribbens, Bewogen jaren, p. 270.
Pagina 44. Gesprek Hans Hidskes, 23 augustus 2013.
Pagina 44. Gesprek Harry Burgers, Nijmegen 29 aug 2015.
Pagina 45. Radiotoespraak A. Den Doolaard, Radio Oranje, in: Het Spoor Terug, afscheid van Indië, afl. 1, VPRO 3 april 1988.
Pagina 45. Tweegesprek voor de radio door Spoor en generaal Kruls, 20 augustus 1946. Het Spoor Terug, Afscheid van Indië, afl. 1, Pakaan in Indië! VPRO, 3 april 1988.
Pagina 44. Marijke Ex, concept voor een brief aan mijn vader, 1 november 1945. Schrift no. II, p. 48. Collectie auteur.
Pagina 45. Gesprek met Harry Burgers, Nijmegen, 29 augustus 2015.
Pagina 46. Polman, De brutale reis.
Pagina 46. vgl. Stoottroepen 1944-1984, p. 64. Mijn vader denkt nog dat er achter deze ontzegging van de toegang een grootmacht zit, hij noemt Rusland. Later blijkt dat de vrouw van Mountbatten eigenstandig een reis door de archipel heeft gemaakt en onrust voorziet bij het aan land gaan van NL-troepen. Zij raadt haar man af toestemming voor debarkering te geven.
Pagina 46-47. Brief van Piet Hidskes, Malakka, Port Dickson, 18 november 1945. Stoottroepen 1944-1984, Hoofdstuk 2, De Stoottroepen in Nederlandsch-Indië, p. 59-70. o.a. in brief van Piet Hidskes: ‘Nog steeds worden vrouwen en kinderen vermoord en ontvoerd. Het wordt tijd dat ze ons er naar toe sturen.’ Brief Piet Hidskes, Malakka, Dussan Tua, 1 februari 1946.
Pagina 47. Zakboekje Koninklijke Landmacht, Piet Hidskes, mijnencursus, 1946
Pagina 47. Brief van Piet Hidskes, Toboali, 16 mei 1946.
Pagina 47. Elementaire Cursus Indonesië, p. 25.
Pagina 47. Elementaire Cursus Indonesië.
Pagina 47. Elementaire Cursus Indonesië, p. 15.
Pagina 48. taken Stoottroepen cf. Stoottroepen 1944-1984, p. 69.
Pagina 48. divere herinneringen Piet Hidskes, verteld tussen 1975-1990.
Pagina 48. cf herinneringen diverse oud-commando’s.
Pagina 48. cf herinneringen diverse oud-commando’s en Gesprek Wim 8 juli 2003.
Pagina 48. Brief van Piet Hidskes, Java, Batavia, Polonia, 10 October 1946.
Pagina 49. Opmerking over 'onconfortabele situaties' ontleend aan particuliere lezing Marc Owen, commandant Navy SEALS over training en taken van special troepen, Amsterdam, juni 2013.
Pagina 49. Herinnering Piet Hidskes verrteld aan auteur, midden jaren 70.
Pagina 50. Interview Herman, juni 2004.
Pagina 49-50. Wim was vanuit de inlichtingendienst van 2-5 R.I. gedetacheerd bij het dst, Gesprek Wim, 11 maart 1999. Herman was vanuit Duitse gevangenschap vanuit Oberhausen gevlucht naar Normandië en vandaar naar Southhampton in Engeland. Hij meldde zich bij de commando-opleiding in Acknacarry, Schotland en reisde nog voor voltooiing van die opleiding door naar Malakka om daar in juni 1946 te arriveren. Gesprek Herman, 30 augustus 2013, tevens uit interview Herman, door Erik Willems, juni 2004; Gesprek Peter, 17 juli 2003; Interview met Herman, door Erik Willems, juni 2004.
Pagina 50. Hier volgt een opsomming van de meest in het oog lopende typering van Westerling in open bronnen in de periode 1946-2016.
Pagina 51. O.a. gesprek Ada Westerling, Amsterdam, 20 augustus 2003.
Pagina 51. G. de Boer, bijdrage gastenforum Westerling: vereerd of verguisd?
Pagina 51. Engelen, Geschiedenis van de BVD, p. 133-141.
Pagina 51. Gesprek met [afgeschermd] d.d. [afgeschermd].
Pagina 51. Gastenboek k. Perquin. http://members.lycos.nl/kperquin/gastenboek.htm d.d. 9 december 2012.
Pagina 52. Brief van [afgeschermd], d.d. [afgeschermd]. Collectie auteur.
Pagina 52. Gesprek Jef, 22 januari 2003.
Pagina 52. Gesprekken en interviews met Herman, Wim, Hay en Herman.
Pagina 52. Interview met Peter, door Erik Willems, juni 2004.
Pagina 53. Gesprek Wim, 11 maart 1999.
Pagina 53. Gesprek met Peter, door Erik Willems, juni 2004.
Pagina 53. Citaat samengesteld uit quotes van drie bronnen: 1. Westerling, De Eenling, p. 224; 2. verhoor Westerling op 6 juli 1949 voor het Hoog Militair Gerechtshof. In: NL-HaNA, Justitie/Excessen, 2.09.95, inv.nr. 86; 3. Algemeen overzicht van de Actie te Celebes, z.j., p. 1. NIMH, H.J. de Vries, inv.nr. 548.
Pagina 53. Wenken voor het optreden van een peloton L.I.B. in Indische terreinen. Hoofdstuk 1 en 2, p. 5 en 6.
Pagina 53. Gesprek Harry Burgers, 19 mei 2013.
Pagina 54. Het Spoor terug, Afscheid van Indië, afl. 3, Het KNIL, VPRO, 17 april 1988.
Pagina 54. Het DST / KST werden ook wel ‘de schoorsteenvegers’ genoemd.
Pagina 54. Patrouilleverslag no. 3, Commando-staf. NIMH, H.J. de Vries, inv.nr. 540.
Pagina 54. Achter Het Nieuws, VARA televisie, Oorlogsmisdaden op Zuid-Celebes, 30 juni 1969.
Pagina 54-55. Gesprek Peter, 17 juli 2003.
Pagina 55. Verhoren Westerling (1ste verhoor zonder datum, wrsch 1947 afgenomen door Auditeur-militair mr. A.G. Veldhuis; 2de en 3de verhoor te Batavia op 6 juli 1949, NL-HaNA, Justitie/Excessen, 2.09.95, inv.nr. 86.
Pagina 55. Operationeele orders no. 3, 13 december 1946. NIMH, H.J. de Vries, inv.nr. 540
Pagina 55. Brief van Piet Hidskes, Makassar 3 januari 1947.
Pagina 56. Patrouille-rapport no. 3, Troep I, sectie D, 15 december 1946. NIMH, H.J. de Vries, inv.nr. 540.
Pagina 58. Patrouille-rapport no. 3, Troep I, sectie D, 15 december 1946. NIMH, H.J. de Vries, inv.nr. 540.
Pagina 56. Operationeele orders no. 4, 15 december 1946. NIMH, H.J. de Vries, inv.nr. 540.
Pagina 56. Operationeele roders no. 4, 15 december 1946. NIMH, H.J. de Vries, inv.nr. 540.
Pagina 56. NL-HaNA, NEFIS/CMI, 2.10.62, inv.nr.
Pagina 58. Beeld van mijn vader uit diverse gesprekken Harry Burgers.
Pagina 58. Verordening No. 25 van de Resident van ZC. ‘Overwegende dat voor de handhaving der openbare orde in Mandar, Paré-Paré, Makassar en Bonthain bepaalde voorzieningen dienen te worden getroffen […].’ In: NL-HaNA, Justitie/Excessen, 2.09.95, inv.nr. 86.
Pagina 59. Gedachtengoed deels ontleend aan Zimbardo: Het Lucifer-effect, Browning: Ganz Normale Männer en Hanna Arendt: Eichmann in Jerusalem.
Pagina 59. Gesprek Hay, 13 april 2003.
Pagina 59-60. divere gesprekken oud-commando's, o.a. interview Hay, door Erik Willems, 12 april 2006.
Pagina 60. Interview Herman, juni 2004. Het nalopen van geëxecuteerden met genadeschoten door de commandant is in sommige bronnen vermeld als werkwijze van het DST. Bij voorbeeld bij de actie in Tanete, eind januari 1947. Vgl. NIMH, collectie H.C. Kavelaars, verslag dienstplichtig soldaat H.C. Kavelaars.
Pagina 61. Verklaring Pottger, NL-HaNA, Justitie/Excessen, 2.09.95, inv.nr. 86.
Pagina 61. Verklaring Pottger, NL-HaNA, Justitie/Excessen, 2.09.95, inv.nr. 86.
Pagina 61. interview Herman, door Erik Willems, juni 2004.
Pagina 62. Originele tekening in beslag genomen in Polewali, mandar, 14 december 1946. NL-HaNA, NEFIS en CMI, 2.10.62, nr. 2904.
Pagina 62. Interview Herman, juni 2004.
Pagina 62. NL-HaNA, NEFIS en CMI, 2.10.62, inv.nr. 551.
Pagina 63. Rapport-Van Rij-Stam, uitgetikte versie p. 28.
Pagina 63. Massacre in Macassar. Djogjakarta, 1947. NIMH, collectie De Vries, inv.nr. 545.
Pagina 64. Massacre in Macassar. Djogjakarta, 1947. NIMH, collectie De Vries, inv.nr. 545.
Pagina 64. Massacre in Macassar. Djogjakarta, 1947. NIMH, collectie De Vries, inv.nr. 545.
Pagina 64. Rapport-Van Rij-Stam, uitgetikte versie, collectie auteur, p. 26.
Pagina 64. Massacre in Macassar. Djogjakarta, 1947. NIMH, collectie De Vries, inv.nr. 545.
Pagina 64. Rapport-Van Rij-Stam, uitgetikte versie, collectie auteur, p. 26.
Pagina 65. Rapport-Enthoven, p. 19.
Pagina 65. Rapport-Enthoven, p. 19.
Pagina 65. Rapport-Enthoven, p. 22.
Pagina 65. Rapport-Enthoven, p. 3.
Pagina 65. Briefje, aangetroffen bij de spijkerfabriek aan de Telloweg te Makassar, 22-10-1946. In: Rapport-Enthoven, p. 22. Oorspr. afkorting ‘NICA’ vervangen door ‘Nederlanders’.
Pagina 65. Luttikhuis e.a., Colonial insurgency, p. 42.
Pagina 65. Getallen ontleend aan Ons Indië voor de Indonesiërs, p. 9.
Pagina 66. Vanaf midden 1946 wordt het verzet op ZC met Republikeinse steun aanhoudend versterkt. Vanaf juli 1946 vindt een continue geweldsopbouw op ZC plaats. Daarnaast is er al direct vanaf het begin van 1946 sprake van afnemende bereidheid van inlandse hoofden tot het verstrekken van inlichtingen. Het Nederlands bestuursapparaat heeft te maken met personeelstekorten, onvoldoende schooling, huisvestingsproblemen en toenemende risico’s voor het eigen leven. Bij de inlichtingendiensten is er tot in 1946 schaarste aan papier, schrijfmachines en betrouwbaar personeel. Ook de samenwerking tussen verschillende onderdelen (het Binnenlands Bestuur, de MID, NEFIS, de Politie en de Gewestelijke Recherche) is een punt van aandacht, evenals procedures om in beslaggenomen materiaal zo snel mogelijk te vertalen.
Belangrijkste bronnen voor een beeld van de situatie op Zuid-Celebes 1946-1947:
Pagina 66-67. Rapport NEFIS 30 juli 1946. NL-HaNA, NEFIS en CMI, 2.10.62, inv.nr. 2903, p. V, punt 10: ‘[…] de aangemerkte persoon van H. MAMAHIT (op sommige plaatsen verwarrend ook genoemd HA MAMAHIT of HAMA MAHID […]’.
Pagina 67. Het betreft hier de aspirant-Controleur B.B. J. Westhof uit Malino, vermoord op 17 december 1946. Rapport-Van Rij-Stam, p. 10. J. Biermans, ooggetuige van een soortgelijke aanval op Malino een dag later, verklaart op 12-9-1947 tegenover de commissie-Enthoven dat Westhof twee dagen voor de moordaanslag op zijn leven gezegd zou hebben: ‘Het is hier zo rustig.’ Westhof logeerde bij een lokaal hoofd, de Aroe Pao van Tombolo. Hij had niet door in welke gevaarlijke situatie hij verkeerde. In: NL-HaNA, Justitie/Excessen, 2.09.95, inv.nr. 86, verhoor J. Biermans. Hoesain, minister NID, verklaart op 20-11-1947 over de moord: ‘Ik teken hierbij aan dat van bestuurszijde de fout is begaan om jonge, zeer onervaren bestuursambtenaren het terrein in te sturen, zoals gebeurde met den helaas vermoorde adspirant-controleur Westhoff, die zo weinig begrip had van zijn omgeving, dat hij niet besefte dat in zijn bijzijn besprekingen over een aanslag op zijn leven werden gevoerd.’ In: NL-HaNA, Justitie/Excessen, 2.09.95, inv.nr. 86, verklaring Hoesain. Voor de moord op Westhof zie ook: Politiek Verslag 16-31 december 1946, In: NL-HaNA, Algemene Secretarie, 2.10.14, inv.nr. 3215, p. 4.
Pagina 68. Gesprek mevrouw G.L. Krol, Warmond, 6 april 2002.
Pagina 69. NL-HaNA, Justitie/Excessen, 2.09.95, inv.nr. 86, verklaring G.L. krol.
Pagina 69. Inlichtingenrapport Troepencommando Zuid-Celebes. Onderwerp: contact met extremisten Java. 9 mei 1946. Krol laat hier zien dat hij de waarnemingen scherp met elkaar verbindt en een naderende invasie juist voorziet. Zijn latere rapporten sluiten steeds aan op eerdere waarnemingen. In: 1) NL-HaNA, NEFIS en CMI, 2.10.62, inv.nr. 1315; 2) Speciaal Inlichtingenrapport, 7 oktober 1946. In: KITLV, IJzereef, H1284, inv.nr. 137.
Pagina 69. Vgl. Politieke verslagen van het Binnenlands Bestuur op ZC, 1 november 1946-maart 1947. In: NL-HaNA, NEFIS en CMI, 2.10.62, inv.nr. 1338 en 1339; Speciaal inlichtingenrapport, 7 oktober 1946, door G./L. Krol. In: KITLV, collectie IJzereef, H1284, inv.nr. 137; Nota van Lambers voor pg over arrestaties op ZC en aangehouden juridische zaken in afwachting van berechting. Ook de moeilijkheden met de bewijsvoering komen in deze nota uitgebreid aan de orde. 17 oktober 1946 (collectie-Lambers); Rapporten over bendes, smokkel, ondergrondse extremistise activiteiten en de toenemende onbetrouwbaarheid van bevolking. De toename van de kracht van het verzet wordt treffend beschreven, o.a. verzetsgroepen die zich vermomd als knil-militairen door het landschap bewegen. November-december 1946 in: NL-HaNA, NEFIS en CMI, 2.10.62, inv.nr. 1317 en 1318; tri op ZC: NL-HaNA, NEFIS en CMI, 2.10.62, inv.nr 4881.
Pagina 69-70. Gesprek Hay, 13 april 2003.
Pagina 70. gesprek met Gerrit [achternaam afgeschermd], tolk van Westerling, 24 november 2003, door Erik Willems.
Pagina 70. Tijdstippen op basis van Patrouille-verslag commando-staf no. 4. In: NIMH, H.J. de Vries, inv.nr. 540.
Pagina 70. Verklaring getuige R.P.P. Westerling, oud 28 jaar, beroep res. Kapitein, NL-HaNA, Justitie/Excessen, 2.09.95, inv.nr. 86; R.P.P. Westerling; twee andere verklaringen getiteld ‘eerste verhoor’en ‘tweede verhoor’ van R.P.P. Westerling, oud 29 jaar, beroep handelaar te Sindangjala, afgelegd d.d. 6-7-1949 voor het Hoog Militair Gerechtshof in Batavia. In: NL-HaNA, Justitie/Excessen, 2.09.95, inv.nr. 86.
Pagina 71. Rapport-Van Rij-Stam, p. 8: ‘III De bevelsverhouding en de opdracht aan Westerling. Westerling verklaart, dat zijn directe Chef was de D.C.O., de generaal-Majoor Engles; dat hij operationeel stond onder de C.G.S., de generaal-Majoor Buurman van Vreeden, en dat hij rechtstreeks verantwoording verschuldigd was ‘aan de terr.tvs. Tp.cdt G.O.B. de Kolonel de Vries’ en bovendien de troepen van Zuid-Celebes ter beschikking had voor operatieën. De Kolonel de Vries verklaart, dat hij Westerling, na dienst aankomst in Makassar, de opdracht heeft gegeven de omgeving van Makassar te zuiveren en de terreur te breken. Hij heeft Westerling niet gezegd wat ‘het noodrecht’ (waarover hieronder) precies inhield en op welke wijze hij dit noodrecht moest toepassen. Hij was van mening, dat dit hem duidelijk was.’
Pagina 71. Verklaring Gerard Leendert Krol, geoloog Biliton, 10-7-1949, afgelegd voor het HMG, NL-HaNA, Justitie/Excessen, 2.09.95, inv.nr. 86.
Pagina 71. Rapport-Van Rij-Stam, p. 13.
Pagina 71. Verklaring H.J. De Vries, NL-HaNA, Justitie/Excessen, 2.09.95, nr 86. Ook in: rapport-Van Rij-Stam.
Pagina 71. Achter Het Nieuws, VARA-televisie, 30 juni 1969.
Pagina 72. De letterlijke tekst laat het in het midden of de toevoeging ‘niet te veel mensen dood te schieten’ door De Vries destijds is uitgesproken of dat westerling deze toevoeging als eigen interpretatie aanvoert voor het Hooggerechtshof. Letterlijke tekst luidt: ‘[…] dat de Kolonel de Vries zijn fiat heeft gegeven na de eerste zuiveringsacties en alleen zeide, niet te overdrijven, d.w.z. niet te veel mensen dood te schieten.’ Rapport-Van Rij Stam, p. 8.
Pagina 72. Gesprek Wim, 11 maart 1999.