Home

Noten hoofdstuk 3

Voorwerk  Hoofdstuk 1  Hoofdstuk 2  Hoofdstuk 3  Hoofdstuk 4  Hoofdstuk 5  Hoofdstuk 6  Hoofdstuk 7 

De resultaten schijnen fantastisch te zijn

Pagina 73. Getallen op basis diverse bronnen. Het aantal strijders wisselt in bronnen van enkele duizenden tot 10.000. Zie o.a. Maasbode van 18 maart 1947 noemt bv. ‘zes tot achtduizend inheemse piekeniers’; Politiek Verslagen in de periode noemen voor verschillende acties steeds enige duizenden (‘2600 kamponglieden’, 4000 met speren bewapende kamponglieden uit Limboeng en Bontonompo’) strijders. NL-HaNA, Alg. Secretarie Ned.-Ind. Regering, 2.10.14, inv.nr. 3215, p. 4; Rapport-Van Rij-Stam, rapport-Enthoven.

Pagina 73. Bevel voor Actie op 19 december 946. KNIL/KL, Hoofdkwartier Groote Oost en Borneo. In: NIMH, H.J. de Vries, inv.nr. 540.

Pagina 74. Bij deze actie tegen Polombangkeng zijn een aantal officeren van het KNIl betrokken, die later zelfde bevoegdheid tot het uitvoeren van standrecht zullen krijgen: kapiteins Van Oortmerssen, Horsthuis en eerste luitenant Van Hall. Westerling wordt geschreven als ‘Lt. Wesseling’, hetgeen op onbekendheid met Westerling wijst. Bevel voor Actie op 19 december 946.KNIL/KL, Hoofdkwartier Groote Oost en Borneo. In: NIMH, H.J. de Vries, inv.nr. 540.

Pagina 74. Omschrijving taak Vermeulen op basis van gesprek Herman, juni 2004, door Erik Willems.

Pagina 74. Wenken voor het optreden van een L.I.B. in Indische terreinen, II,4, 1.

Pagina 75. Staatblad van Nederlandsch-Indië, 1946, No. 139. Defensie, Staat van Oorlog, Zuid-Celebes. Bepaling van het in staat van oorlog verklaren van de afdeelingen Mandar, Paré-Paré, Makassar en Bonthain van de residentie Zuid-Celebes.

Pagina 75. Brief van Hay aan zijn thuisfront, Batavia, 29 april 1947.

Pagina 75. Beschrijving KNIL-patrouille gebaseerd op diverse KNIL-patrouilles in dit gebied in dezelfde periodeop basis. O.a. NIMH, Collectie Nederlands-Indië 1945-1950, inv.nr. 0111/5, knil 52e Infanterie Bataljon, gevechtsrapport Polombangkeng 7-9 augustus 1946. , o.a. NL-HaNA, NEFIS en CMI, 2.10.62, nr. 1317 (periode eind November 1946); NIMH, Collectie Nederlands-Indië 1945-1950, inv.nr. 0111/5, gevechtsrapport Polombangkeng, 7-9 aug 1946, 52e bat inf, p. 4; ook in NIMH, Collectie Nederlands-Indië 1945-1950, inv.nr. 0111/3, gevechtsrap XV d.d. 27-10-1946, p.2.

Pagina 76. Herinnering auteur, jaren 80.

Pagina 76. Anekdote speerdragers: NIMH, Collectie Nederlands-Indië 1945-1950, inv.nr. 0111/5, beschrijving gebaseerd op gevechtsrapport knil 51e Bataljon Infanterie, B-compagnie, 30-5 t/m 6-6 1946 in Palopo. In: NIMH, Collectie Nederlands-Indië 1945-1950, inv.nr. 0111/5.

Pagina 76-77. Interview Herman, juni 2004, door Erik Willems.

Pagina 77. Interview Hay, door Erik Willems, 12 april 2006.

Pagina 77. Verklaring jeugdleider Badjeng-rekruten, in NIMH, Collectie Nederlands-Indië 1945-1950, inv.nr. 0111/5, gevechtsrapport Polombangkeng, 7-9 aug 1946, 52e bat inf, p. 6.

Pagina 77. Verklaring landwerker in NA 2.10.62, NEFIS en CMI, nr. 1317, p.2. Betreft medestander van de bende van Andi Mappe in Tanete.

Pagina 77. Angst van bewoners na terugtrekking Nederlandse leger in NL-HaNA, NEFIS en CMI, 2.10.62, inv.nr. 1317, p.2, gesitueerd in Tanete.

Pagina 77. interview Herman, juni 2004, door Erik Willems

Pagina 78. getallen op basis van: 1) Achter Het Nieuws, VARA-televisie, 30 juni 1969; Rapport-Enthoven; Politiek verslag residentie ZC, bestrijkende het tijdvak 16-31 december 1946, NL-HaNA, Algemene secretarie, 2.10.14, inv.nr. 3215; opgave ‘overzicht van acties van het dst’, vermoedelijk aangeleverd door Westerling, NL-HaNA, Justitie/Excessen, 2.09.95, inv.nr. 86

Pagina 79. V.P.T.L., [30 oktober] 1945, nr. 1581, XIV, 19 (=pagina 89).

Pagina 79. Wenken voor het optreden van een peloton L.I.B. in Indische terreinen, Hoofdstuk IV (Het omsingelen en doorzoeken van alleenstaande huizen etc.), 14 (=pagina 11). [1945]. Voor datering zie: S.J. de Groot: Gidsen, berichtbrengers, spionnen en krijgsgevangenen', in: Militaire Spectator, jaargang 178, 2009, p. 34-55.

Pagina 79. Interview Peter, door Erik Willems, juni 2004

Pagina 80. Bronnen over genoemde mishandelingen:

  1. Singkang-zaak. Augustus 1946. Politie-inspecteur 1ste klasse Van der Pol dient bij Krol in Makassar klacht in over het gebruik van elektriciteit bij het afnemen van verhoren door Inf. XV en Inf. XVI. Conclusie: elektriciteit is veelvuldig bij verhooren toegepast. NL-HaNA, Proc.-Gen. Hooggerechthof Ned.Indië, 2.10.17, inv.nr. 1324;
  2. Bendoro-zaak. Augustus-september 1946. knil Inf XV. Bij kampong Bendoro worden op 14 aug 7 rampokkers doodgeschoten door militaire bij geënsceneerde vluchtpoging. Een ingestelde Commissie van Onderzoek (T.C.W. van Oortmerssen, 1e lt Van Seydlitz-Kurzbach en mr. Dr. R.S. Soumoukil). Conclusie onderzoekscommissie is dat executies zijn voorgesteld als vluchtpogingen en dat de 7 personen geensceneerd zijn neergelegd. ‘[…] Toen de gevangenen waren uitgeladen waren op de weg, zeiden de militairen: ‘Ajo pigi’ – ga maar plassen. Kort na de conclusies van deze erste commissie wordt een tweede onderzoekscommissie door majoor Le Roy ingesteld. 2de luitenant Boon legt voor deze commissie op 10 september 1946 een verklaring af en gebruikt daarbij het woord ‘geëxecuteerd’. Op 14 september echter verklaart Boon dat hij ten onrechte het woord ‘geëxecuteerd’ heeft gebruikt. Boon: ‘Dit moet luiden: neergeschoten.’ Op 17 september vraagt hij wederom om herziening van zijn verklaring en verklaart: ‘Het was een geënsceneerde poging tot ontvluchting m.a.w. het betrof een executie.’ Conclusies van de commissie van Le Roy zijn tegengesteld aan de conclusies van de eerste onderzoekscommissie. In: NL-HaNA, Proc.-Gen. Hooggerechtshof Ned.-Indië, 2.10.17, mishandeling Zuid-Celebes, inv.nr. 1324. Boon geeft ook een ooggetuigenverklaring van het kort daarvoor op transport stellen van de gevangenen. ‘Ik heb hier 7 gevangenen Luit, gaat u met me mee? Hij zeide dit op een toon zoals wij in gewonen Gesprekken dit ook wel doen teneinde zijn afkeuring en minachting voor deze menschen uit te spreken.’ In een eerdere variant van de verklaring zou gezegd zijn: ‘Deze gevangenen mogen kapot.’ NL-HaNA, Proc.-Gen. Hooggerechthof Ned.-Indië, 2.10.17, inv.nr. 1324;
  3. Padaelo-zaak. September 1946. In (en bij) deze kampong (in omgeving Singkang) worden drie resp. acht personen neergelegd. ‘Wij wisten dat wij ons in een streek bevonden waar wij alles konden verwachten.’ Verklaring brigadier Grootsings, nr. 93154, van C-Inf. XVI. NL-HaNA, Proc.-Gen. Hooggerechthof Ned.-Indië, 2.10.17, inv.nr. 1324.

Pagina 80. Gecombineerde citaten van de heer Hollander en van Cor van Os, gelegerd op Celebes. In: Het Spoor terug, afl. 3 (Het knil), VPRO 17 april 1988. Cor van Os zat als Kniller in de omgeving van Watampone. Hollander maakte acties van Westerling mee.

Pagina 81. Quote ‘schromelijk overdreven’ geciteerd uit brief van de Officier van Justitie (tevens auditeur-militir) in Makassar, mr A.G. Veldhuis, aan de procureur-generaal in Batavia, 20 december 1946. In Excessennota , p. 9, Archief Algemene Secretarie.

Pagina 81. zin 'De beeldvorming [...] t/m [...] gecorrigeerd.' letterlijk uit brief van De Vries aan Spoor.In: NL-HaNA, Proc.-Gen. Hooggerechthof Ned.-Indië, 2.10.17, inv.nr. 1324.

Pagina 81. Waarschijnlijk luitenant E.E. Tupang, commandant 51e B-compagnie. Vgl gevechtsrapport 30-5 t/m 6-6-1946, Palopo, NIMH, Collectie Nederlands-Indië 1945-1950, inv.nr. 0111/5. tevens beschrijving in: Luwu dalam Revolusi, 1967/1971, p. 432 e.v., gebeurtenis vond plaats op 3 juni 1946.

Pagina 81. NL-HaNA, Proc.-Gen. Hooggerechthof Ned.-Indië, 2.10.17, inv.nr. 1324. Zie ook: Achter het Nieuws. Indonesië 1945-1969, p. 48.

Pagina 81. Voor verklaringen over electrificatie zie Singkang-zaak pagina 80.

Pagina 82. Interview Herman, juni 2004, door Erik Willems.

Pagina 82. Gesprek Jef, 22 januari 2003.

Pagina 82. Hierarchie-problemen. Gesprek Jef, 22 januari 2003.

Pagina 83. Over Vermeulen: NL-HaNA, Strijdkrachten Ned.-Indië, 2.13.132, nr. 368, Ordedienst; Certificate of Service, 1 january 1946; Bureau Inlichtingen der Nederlandse Regeering, brief van Dr. J.H. Somer aan J.B. Vermeulen, 12 October 1945; Koninklijk Besluit van de Belgische Minister van Landsverdediging, 29 juli 1954, nr. 3078, benoeming Ridder in de Kroonorde met de Palm. Collectie C. Ashall-Vermeulen.

Pagina 83. Opdracht voor operatie SAMBA. NL-HaNA, krijgsraden te Velde, 2.09.19, inv.nr. 182. Foto van origineel.

Pagina 84. Quote Vermeulen uit: Ons Indië voor de Indonesiërs. NOS 1984.

Pagina 84. Brief Piet Hidskes, Makassar 3 januari 1947.

Pagina 84. interview Peter, 29 juni 2004, door Erik Willems.

Pagina 83. Gesprek Jef, 22 januari 2003.

Pagina 84. Ons Indië voor de Indonesiërs. NOS, 1984.

Pagina 84. Brief van Piet Hidskes, Celebes, Makassar, 3 januari 1947.

Pagina 85 Menselijke saté. interview Peter, 29 juni 2004, door Erik Willems.

Pagina 85. interview Herman, juni 2004, door Erik Willems.

Pagina 85. Interview Peter, 29 juni 2004, door Erik Willems.

Pagina 86. Gesprek Herman, 30 augustus 2013.

Pagina 87. interview Peter, 29 juni 2004, door Erik Willems.

Pagina 87. Gesprek Harry Burgers, 29 augustus 2015.

Pagina 87. NL-HaNA, 2.10.62, NEFIS en CMI, inv.nr. 4973.

Pagina 87. Verklaring Controleur J. Swartz, Boeloekoemba, rapport-Van Rij-Stam, p. 10.

Pagina 88. A.E. Kawilarang: Officier in Dienst van de Republiek Indonesië. 1977, o.a. p. 63, p. 199.

Pagina 88. Instructies voor het Republikeinse Expeditieleger. NL-HaNA, NEFIS en CMI, 2.10.62, inv.nr. 4704.

Pagina 89. NL-HaNA, NEFIS en CMI, 2.10.62.

Pagina 90. NL-HaNA, NEFIS en CMI, 2.10.62, inv.nr. 4704.

Pagina 90. Rapport van NEFIS Buitenkantoor Makassar aan HQ NEFIS d.d. 11 januari 1947, over infiltraties op ZC vanuit Java. NL-HaNA, NEFIS en CMI, 2.10.62, inv.nr. 4227, p. 5.

Pagina 90. NEFIS-materiaal inbeslaggenomen bij arrestatie Abdul Latif. NL-HaNA, NEFIS en CMI, 2.10.62, inv.nr. 4377.

Pagina 90. ´het centrum der macht der Nederlanders´ in Politiek Verslag 16-31 december 1946. In: NL-HaNA, Alg. Secretarie Ned.-Ind. Regering, 2.10.14, inv.nr. 3215, p. 8.

Pagina 90. Harvey: Tradition, Islam and Rebellion: South Sulawesi 1950-1956. Hoofdstuk 2 t/m 5.

Pagina 90-91. NL-HaNA, Alg. Secretarie Ned.-Ind. Regering, 2.10.14, inv.nr. 3215. Ook instructies in: inbeslaggenomen papieren over infiltraties. NL-HaNA, NEFIS en CMI, 2.10.62, inv.nr. 4575.

Pagina 91. Opbouw troepen in Harvey, Islam and Rebellion.

Pagina 92. het inzetten van veroordeelde zware criminelen. Ook in de documentaire The Act of Killing wordt over deze tactiek gesproken. Hoofdperdsoon Anwar Congo spreekt met zijn oude strijdmakker de Governor of North Sumatra, Syamsul Arifin over hun gezamenlijke moordpartijen op communisten in 1965. Arifin zegt daar: ‘Thugs [gangsters] want freedom to do things, even if they’re wrong… but if we know how to work with them all we have to do is to direct them.’

Pagina 92. Quote westerling gebaseerd op verklaring Westerling op 6 juli 1949 over Vermeulen. In: NL-HaNA, Justitie/Excessen, 2.09.95, inv.nr. 86: 'Hij is een goed commandant, maar veel te opvliegend van aard.'

Pagina 92. Interview Peter, 29 juni 2004, door Erik Willems. Ook in: Andere Tijden, 11 en 18 januari 2007.

Pagina 92. Interview Peter, 29 juni 2004, door Erik Willems.

Pagina 93. Zie verblijfplaatsen Mongisidi in Makassar van 10 december tot eind December 1946. In: Inlichtingen naar aanleiding van het verhoor van Mongisidi. Opgesteld 17 april 1947. NL-HaNA, Strijdkrachten Ned.-Indië, 2.13.132, inv.nr. 1671, p. 7.

Pagina 93. Rapport-Van Rij-Stam, De toestand, p. 2. Letterlijk tekst: ‘De vorsten van Zuid-Celebes, en in het algemeen de adel, oefenden een grote invloed uit op hun onderhorigen, die een zeer geringe graad van ontwikkeling bezaten. Over het eerste klaagde de bendeleider Mongisidi: ‘Zij volgen slechts hun vorsten. Indien de vorst op nationalistisch standpunt staat, gaan zij daarin met hem mee. Indien de vorst de partij van het Nica is toegedaan, dan zijn zij ook grotendeels voor het Nica.’ Nica = Netherlands Indies Civil Adminstration.

Pagina 93. Verklaring Hamzah. In: NL-HaNA, Justitie/Excessen, 2.09.95, inv.nr. 86.

Pagina 94. 'kolonel' = kolonel De Vries. Het Spoor Terug, Afscheid van Indië, afl. 4: Oorlogsmisdaden. VPRO, 25 april 1988.

Pagina 94. NL-HaNA, NEFIS en CMI, 2.10.62, inv.nr. 2905, d.d. 2-1-1947.

Pagina 94. Gesprek Wim, 11 maart 1999

Pagina 94. H. De Stuers, De expeditie tegen Tanette .en Soepa in 1824, p. 375; Van Dam van Isselt: Mr. Johan van Dam en zijne tuchtiging van Makassar in 1660, p. 29; Van Dam van Isselt: Mr. Johan van Dam en zijne tuchtiging van Makassar in 1660, p. 18.

Pagina 95. Ilse Wentholt: Minnaarsperikelen in Makassar. Hollands Maandblad, 1998, nr. 12, p. 16-31.

Pagina 95. Interview Peter, 29 juni 2004, door Erik Willems.

Pagina 95. Quote Maasbode. Ontmoetingen met… ‘de Turk’. De Maasbode, 18 maart 1947.

Pagina 95. Quote Engles. Op 29 en 30 december 1946 neemt generaal-majoor Engles (generale staf GOB) in opdracht van het Hoofdkwartier in Batavia poolshoogte van het werk van Westerling op Zuid-Celebes. Op 2 januari 1947 rapporteert hij aan general Spoor: ‘Zoowel de commandant (Groote Oost en Borneo) als verschillende andere gezaghebbenden van Leger en Vloot als van het BB hebben mij verzekerd, dat de Speciale Troepen in Zuid-Celebes uitnemend werk hebben verricht en nog verrichten en van verschillende zijden werd de hoop uitgesproken, dat deze troepen niet te spoedig zouden woren weggehaald. Uit verschillende gesprekken is mij gebleken, dat de komst van de Speciale Troepen en de met hen ingeleide acties juist op tijd waren, aangezien de toestand in dat gebied zich tot het uiterste had toegespitst.’ Excessennota, p. 10, Archief Algemene Secretarie. Ook in: IJzereef, De Zuid-Celebes-affaire, p. 109. IJzereef verwijst naar Algemene Secretarie, II, 1118, C2, III (schrijfwijze vindplaats is van 1984, nog nazoeken nieuwe schrijfwijze van deze vindplaats).

Pagina 95. Quote Lambers, adviseur Hooggerechtshof. Nota van Lambers voor de pg, 30 december 1946. Collectie Lambers, 30 december 1946. Indentieke kopie in KITLV, IJzereef, H1284.

Pagina 95. Quote politiek verslag. Situatierapport 1e helft januari 1947, p. 4. NL-HaNA, Alg. Secretatrie Ned.-Ind. Regering, 2.10.14, inv.nr. 3215.

Pagina 95. Quote hoofdinspecteur van politie. Verklaring Pottger. NL-HaNA, Justitie/Excessen, 2.09.95, inv.nr. 86.

Pagina 96. Quote Piet Hidskes. Brief van Piet Hidskes. Makassar, 3 januari 1947.